Wyobraź sobie, że trzymasz w ręku magiczną różdżkę sprzedaży. Machnięcie nią sprawia, że Twoi potencjalni klienci zamieniają się w lojalnych nabywców. Brzmi jak marzenie? A co, jeśli powiem Ci, że ta różdżka istnieje?
To Twoja oferta sprzedażowa.
Dobrze napisana oferta sprzedażowa to potężne narzędzie. Przyciąga uwagę. Budzi emocje. Przekonuje do działania. Zamyka sprzedaż.
Ale jak napisać ofertę sprzedażową? Jak sprawić, by Twoje słowa zamieniały się w zyski?
W tym artykule odkryjesz sekrety mistrzów copywritingu. Poznasz techniki, które sprawią, że Twoja oferta będzie nie do odrzucenia. Nauczysz się, jak pisać teksty, które sprzedają.
Gotowy, by zamienić swoje słowa w złoto? Zaczynajmy!
Spis treści:
Podstawy oferty sprzedażowej
Definicja oferty sprzedażowej
Oferta sprzedażowa to dokument lub prezentacja, która ma na celu przekonanie potencjalnego klienta do zakupu produktu lub usługi. Zawiera ona szczegółowe informacje o ofercie, korzyściach dla klienta oraz wezwanie do działania. Dobrze napisana oferta sprzedażowa powinna być przekonująca, jasna i zorientowana na potrzeby klienta.
Cele i funkcje oferty sprzedażowej
Głównym celem oferty sprzedażowej jest przekonanie odbiorcy do podjęcia konkretnego działania, najczęściej zakupu. Jednak oferta sprzedażowa pełni też inne funkcje:
- Informowanie: Przedstawia szczegóły produktu lub usługi.
- Edukowanie: Wyjaśnia, jak oferta rozwiązuje problemy klienta.
- Budowanie zaufania: Pokazuje wiarygodność i kompetencje sprzedawcy.
- Wyróżnianie się: Podkreśla unikalne cechy oferty na tle konkurencji.
- Motywowanie: Zachęca do natychmiastowego działania.
Pamiętaj, że Twoja oferta sprzedażowa powinna realizować wszystkie te funkcje, aby była skuteczna.
Różnice między ofertą sprzedażową a sales letter
Choć terminy „oferta sprzedażowa” i „sales letter” są często używane zamiennie, istnieją między nimi pewne różnice:
- Długość: Sales letter jest zazwyczaj dłuższy i bardziej szczegółowy niż typowa oferta sprzedażowa.
- Format: Oferta sprzedażowa może mieć formę dokumentu, prezentacji lub e-maila, podczas gdy sales letter to zwykle dłuższy tekst.
- Ton: Sales letter często używa bardziej emocjonalnego i perswazyjnego języka, podczas gdy oferta sprzedażowa może być bardziej formalna i rzeczowa.
- Struktura: Sales letter ma bardziej narracyjną strukturę, często wykorzystując storytelling, podczas gdy oferta sprzedażowa może być bardziej uporządkowana i podzielona na sekcje.
- Zastosowanie: Sales letter jest często używany w marketingu bezpośrednim, podczas gdy oferta sprzedażowa może być stosowana w różnych kontekstach biznesowych.
Niezależnie od tych różnic, oba formaty mają ten sam cel: przekonać odbiorcę do zakupu.
Kluczowe elementy skutecznej oferty sprzedażowej
Nagłówek, który przyciąga uwagę
Nagłówek to pierwsze, co zobaczy Twój potencjalny klient. Musi on być na tyle intrygujący, aby zachęcić do dalszego czytania. Oto kilka wskazówek:
- Użyj liczb lub danych statystycznych: „Zwiększ sprzedaż o 300% w 30 dni”
- Zadaj prowokujące pytanie: „Czy Twoja firma traci tysiące na nieefektywnych procesach?”
- Zaoferuj rozwiązanie problemu: „Koniec z bólem pleców – innowacyjne krzesło biurowe”
- Wykorzystaj ciekawostkę: „Sekret sukcesu Elona Muska, o którym nikt nie mówi”
Testuj różne wersje nagłówków, aby znaleźć ten, który najlepiej działa dla Twojej grupy docelowej.
Jak napisać Nagłówek oferty sprzedażowej?
Tutaj posłużę się moim ziomkiem, Kacprem, który przez blisko godzinę opowiadał o dobrych i złych nagłówkach.
Wprowadzenie, które angażuje czytelnika
Po przyciągnięciu uwagi nagłówkiem, Twoje wprowadzenie musi utrzymać zainteresowanie czytelnika. Oto jak to zrobić:
- Rozpocznij od silnego stwierdzenia lub faktu: „90% startupów upada w ciągu pierwszych 5 lat.”
- Opisz problem, z którym boryka się Twój klient: „Codziennie tracisz godziny na żmudne zadania administracyjne.”
- Przedstaw historię, z którą odbiorca może się utożsamić: „John był sfrustrowany ciągłymi awariami sprzętu, aż odkrył…”
- Zadaj serię pytań, które skłonią do refleksji: „Czy czujesz, że Twoja kariera utknęła w martwym punkcie? Czy marzysz o awansie, ale nie wiesz, jak go zdobyć?”
Pamiętaj, że Twoje wprowadzenie powinno płynnie prowadzić do głównej części oferty sprzedażowej.
Prezentacja problemu i rozwiązania
Ta sekcja to serce Twojej oferty sprzedażowej. Przedstaw problem, z którym boryka się Twój klient, a następnie zaprezentuj swoje rozwiązanie jako idealne wyjście z sytuacji.
- Zdefiniuj problem:
- Bądź konkretny i szczegółowy
- Pokaż, że rozumiesz trudności klienta
- Użyj danych lub statystyk, aby podkreślić wagę problemu
Przykład: „Małe firmy tracą średnio 20 godzin tygodniowo na ręczne wprowadzanie danych, co przekłada się na straty rzędu 10 000 zł miesięcznie.”
- Przedstaw swoje rozwiązanie:
- Opisz, jak Twój produkt lub usługa rozwiązuje problem
- Podkreśl unikalne cechy Twojej oferty
- Użyj konkretnych przykładów lub case studies
Przykład: „Nasz system automatyzacji księgowości redukuje czas poświęcany na wprowadzanie danych o 90%, oszczędzając Twojej firmie ponad 9 000 zł miesięcznie.”
- Wyjaśnij, jak działa Twoje rozwiązanie:
- Przedstaw proces krok po kroku
- Użyj prostego języka, unikaj żargonu
- Pokaż, jak łatwo jest zacząć korzystać z Twojej oferty
Pamiętaj, że Twoja prezentacja problemu i rozwiązania powinna być logiczna i przekonująca. Pokaż, że dokładnie rozumiesz potrzeby klienta i masz idealne rozwiązanie na jego bolączki.
Opis korzyści dla klienta
Przedstawienie korzyści to kluczowy element Twojej oferty sprzedażowej. Klienci chcą wiedzieć, co konkretnie zyskają, decydując się na Twój produkt lub usługę.
Skup się na rezultatach:
- Zamiast pisać o cechach, opisz konkretne efekty
- Użyj liczb i danych, gdy to możliwe
- Pokaż, jak Twoja oferta wpłynie na życie lub biznes klienta
Przykład: „Dzięki naszemu systemowi CRM zwiększysz sprzedaż o 30% w ciągu pierwszych 3 miesięcy.”
Personalizuj korzyści:
- Dostosuj opis korzyści do konkretnej grupy docelowej
- Pokaż, jak Twoja oferta rozwiązuje specyficzne problemy klienta
- Użyj języka i terminologii bliskiej Twojej grupie docelowej
Przedstaw korzyści emocjonalne:
- Opisz, jak klient będzie się czuł po skorzystaniu z Twojej oferty
- Pokaż, jak Twój produkt lub usługa wpłynie na jakość życia
- Odwołaj się do aspiracji i marzeń klienta
Przykład: „Wyobraź sobie spokojny sen bez stresu o finanse firmy. Nasz system księgowy zapewni Ci ten komfort.”
Użyj porównań i analogii:
- Zestaw korzyści z Twojej oferty z alternatywami
- Pokaż, ile klient zaoszczędzi czasu lub pieniędzy
- Użyj analogii, aby lepiej zobrazować korzyści
Pamiętaj, aby każdą korzyść przedstawić w kontekście potrzeb i pragnień klienta. Twój opis powinien być konkretny, przekonujący i zorientowany na rezultaty.
Dowody społeczne i referencje
Dowody społeczne i referencje budują zaufanie i wiarygodność Twojej oferty. Pokazują potencjalnym klientom, że inni już skorzystali z Twojego rozwiązania i są zadowoleni.
- Wykorzystaj różne formy dowodów społecznych:
- Cytaty i opinie zadowolonych klientów
- Studia przypadków i historie sukcesu
- Liczby i statystyki dotyczące zadowolenia klientów
- Logotypy znanych firm, które korzystają z Twojej oferty
- Nagrody i wyróżnienia branżowe
- Dobierz referencje odpowiednio do grupy docelowej:
- Użyj opinii klientów podobnych do Twojej grupy docelowej
- Pokaż różnorodność klientów, aby dotrzeć do szerszej publiczności
- Wybierz referencje, które odnoszą się do konkretnych korzyści lub rozwiązań problemów
- Przedstaw szczegółowe studia przypadków:
- Opisz sytuację klienta przed skorzystaniem z Twojej oferty
- Pokaż, jak Twój produkt lub usługa rozwiązały problem
- Przedstaw konkretne rezultaty i liczby
Przykład: „Firma XYZ zwiększyła swoją produktywność o 45% w ciągu 6 miesięcy od wdrożenia naszego systemu zarządzania projektami.”
- Użyj wizualnych elementów:
- Dodaj zdjęcia zadowolonych klientów
- Przedstaw wykresy lub infografiki pokazujące rezultaty
- Umieść logotypy firm korzystających z Twojej oferty
- Aktualizuj i rotuj dowody społeczne:
- Regularnie dodawaj nowe referencje i studia przypadków
- Usuwaj przestarzałe lub mniej imponujące dowody
- Dostosowuj dowody społeczne do konkretnych kampanii lub grup docelowych
Pamiętaj, że autentyczność jest kluczowa. Używaj prawdziwych, weryfikowalnych dowodów społecznych i referencji. Unikaj przesady i skupiaj się na konkretnych, mierzalnych rezultatach.
Wezwanie do działania (CTA)
Wezwanie do działania (Call to Action – CTA) to element, który przekształca zainteresowanie w konkretne działanie. To ostatni krok w Twojej ofercie sprzedażowej, który powinien skłonić klienta do podjęcia decyzji.
- Bądź jasny i konkretny:
- Powiedz dokładnie, czego oczekujesz od klienta
- Użyj czasowników w trybie rozkazującym: „Kup teraz”, „Zarejestruj się”, „Pobierz e-book”
- Unikaj niejasnych sformułowań jak „Dowiedz się więcej”
- Stwórz poczucie pilności:
- Użyj ograniczeń czasowych: „Oferta ważna tylko do końca tygodnia”
- Podkreśl ograniczoną dostępność: „Zostało już tylko 5 miejsc”
- Pokaż korzyści z szybkiej decyzji: „Pierwsze 50 osób otrzyma dodatkowy bonus”
- Minimalizuj ryzyko:
- Zaoferuj gwarancję zwrotu pieniędzy
- Podkreśl brak zobowiązań: „Wypróbuj za darmo przez 30 dni”
- Pokaż łatwość rezygnacji: „Anuluj subskrypcję w dowolnym momencie”
- Używaj kontrastujących kolorów i wyróżnień:
- Zastosuj przycisk CTA w kolorze kontrastującym z resztą strony
- Użyj większej czcionki lub pogrubienia dla CTA
- Umieść CTA w widocznym miejscu, najlepiej powyżej linii zgięcia strony
- Powtórz CTA w strategicznych miejscach:
- Na początku oferty dla tych, którzy są gotowi do działania od razu
- W środku, po przedstawieniu głównych korzyści
- Na końcu, jako podsumowanie i ostateczne wezwanie
- Testuj różne warianty:
- Eksperymentuj z różnymi sformułowaniami
- Sprawdź różne kolory i style przycisków
- Testuj różne lokalizacje CTA na stronie
Przykłady efektywnych CTA:
- „Rozpocznij 14-dniowy darmowy okres próbny”
- „Zarezerwuj konsultację już teraz i oszczędź 20%”
- „Dołącz do 10 000 zadowolonych klientów – Kup teraz”
Pamiętaj, że Twoje CTA powinno być spójne z resztą oferty sprzedażowej i odpowiadać na potrzeby klienta. Silne CTA to ostatni krok do przekonania niezdecydowanych klientów i zamknięcia sprzedaży.
Struktura oferty sprzedażowej krok po kroku
Planowanie i research
Zanim zaczniesz pisać, zrób solidny research:
- Poznaj swoją grupę docelową:
- Stwórz persony klientów
- Zbadaj ich potrzeby, obawy i pragnienia
- Przeanalizuj język, jakiego używają
- Zbadaj konkurencję:
- Sprawdź oferty podobnych produktów lub usług
- Zidentyfikuj luki na rynku
- Znajdź sposób na wyróżnienie się
- Zgromadź dane i statystyki:
- Zbierz liczby potwierdzające skuteczność Twojego rozwiązania
- Poszukaj badań branżowych wspierających Twoją ofertę
- Przygotuj listę korzyści i cech:
- Wypisz wszystkie zalety Twojego produktu lub usługi
- Przekształć cechy w korzyści dla klienta
Tworzenie szkieletu oferty
Stwórz ogólny zarys Twojej oferty sprzedażowej:
- Nagłówek
- Wprowadzenie
- Opis problemu
- Prezentacja rozwiązania
- Lista korzyści
- Dowody społeczne
- Oferta i cena
- Gwarancja
- Wezwanie do działania (CTA)
- PS. (opcjonalnie)
Pisanie poszczególnych sekcji
Teraz wypełnij szkielet treścią:
- Zacznij od mocnego nagłówka
- Napisz angażujące wprowadzenie
- Opisz problem, z którym boryka się Twój klient
- Przedstaw swoje rozwiązanie jako idealne wyjście
- Rozwiń listę korzyści, skupiając się na rezultatach
- Dodaj referencje i studia przypadków
- Przedstaw swoją ofertę i cenę
- Zaoferuj gwarancję, aby zminimalizować ryzyko
- Zakończ silnym wezwaniem do działania
Redakcja i optymalizacja tekstu
Po napisaniu pierwszej wersji:
- Przeczytaj tekst na głos, aby sprawdzić płynność
- Usuń zbędne słowa i uproszcz skomplikowane zdania
- Dodaj podtytuły i wypunktowania dla lepszej czytelności
- Upewnij się, że kluczowe informacje są łatwo dostępne
- Sprawdź, czy Twój tekst odpowiada na potencjalne obiekcje klienta
Techniki perswazji w ofercie sprzedażowej
Storytelling w ofercie sprzedażowej
Wykorzystaj moc opowieści:
- Zacznij od historii klienta, który borykał się z podobnym problemem
- Pokaż, jak Twój produkt lub usługa zmieniły sytuację
- Użyj szczegółów, aby historia była wiarygodna i angażująca
- Zakończ historię konkretnym rezultatem
Wykorzystanie emocji w copywritingu
Odwołuj się do emocji odbiorcy:
- Identyfikuj emocje związane z problemem (frustracja, strach, niepewność)
- Pokaż, jak Twoja oferta może te emocje zmienić (ulga, radość, pewność siebie)
- Użyj języka, który wywołuje emocjonalne reakcje
- Balansuj między emocjami a logiką
Techniki psychologiczne zwiększające skuteczność
- Zasada wzajemności: Zaoferuj coś za darmo (e-book, próbka), aby zwiększyć szansę na zakup
- Społeczny dowód słuszności: Pokaż, że inni już korzystają i są zadowoleni
- Zasada niedostępności: Podkreśl ograniczoną dostępność lub czas trwania oferty
- Efekt zakotwiczenia: Zacznij od wyższej ceny, aby Twoja właściwa oferta wydawała się bardziej atrakcyjna
Jak dostosować ofertę sprzedażową do różnych kanałów
Oferta sprzedażowa w e-mail marketingu
- Stwórz chwytliwy temat e-maila
- Zacznij od personalizacji
- Utrzymuj krótkie akapity i używaj wypunktowań
- Dodaj kilka CTA w strategicznych miejscach
- Optymalizuj pod kątem urządzeń mobilnych
Oferta sprzedażowa na stronie internetowej
- Użyj przyciągającego uwagę nagłówka
- Zastosuj zasadę F-pattern w układzie strony
- Dodaj elementy multimedialne (zdjęcia, wideo)
- Umieść CTA w widocznych miejscach
- Zoptymalizuj szybkość ładowania strony
Oferta sprzedażowa w mediach społecznościowych
- Dostosuj długość i ton do specyfiki platformy
- Użyj atrakcyjnych wizualnie elementów
- Zachęcaj do interakcji i udostępniania
- Wykorzystaj możliwości targetowania reklam
- Monitoruj i reaguj na komentarze
Najczęstsze błędy przy pisaniu oferty sprzedażowej
- Skupianie się na cechach zamiast korzyściach
- Używanie żargonu lub skomplikowanego języka
- Brak jasnego CTA
- Ignorowanie potencjalnych obiekcji klienta
- Przesadne obietnice lub nierealistyczne twierdzenia
Jak testować i optymalizować ofertę sprzedażową
- Przeprowadzaj testy A/B różnych elementów (nagłówki, CTA, obrazy)
- Analizuj dane o zachowaniu użytkowników (czas spędzony na stronie, współczynnik odrzuceń)
- Zbieraj feedback od klientów
- Regularnie aktualizuj treść, aby była aktualna i relevantna
- Eksperymentuj z różnymi formatami i długościami tekstu
Jak napisać ofertę sprzedażową z AI
Narzędzia AI wspierające tworzenie ofert sprzedażowych
- GPT-3 i podobne modele językowe do generowania treści
- Jasper.ai do tworzenia copy marketingowego
- Copy.ai do generowania nagłówków i CTA
- Grammarly do sprawdzania poprawności językowej
- Hemingway App do upraszczania i klaryfikacji tekstu
Wskazówki dotyczące pisania oferty z pomocą AI
- Użyj AI do generowania pomysłów i szkiców
- Zawsze edytuj i personalizuj treść wygenerowaną przez AI
- Wykorzystaj AI do analizy konkurencji i trendów rynkowych
- Użyj narzędzi AI do optymalizacji SEO
- Pamiętaj, że AI to narzędzie – ostateczna decyzja należy do Ciebie
Przykładowy prompt do generowania oferty sprzedażowej
„Napisz ofertę sprzedażową dla [produkt/usługa], skierowaną do [grupa docelowa]. Oferta powinna zawierać: chwytliwy nagłówek, opis problemu klienta, prezentację rozwiązania, listę 3-5 głównych korzyści, dowody społeczne, gwarancję i mocne wezwanie do działania. Użyj przekonującego języka i skup się na korzyściach dla klienta.”
Niemniej nie jestem pewien, czy AI może stworzyć przekonujący sales letter od jednego strzała.
Mistrzowie ofert sprzedażowych
- Gary Halbert
Skuteczność: Znany z prostego, bezpośredniego stylu i głębokiego zrozumienia psychologii konsumenta.- Tipy:
- Skup się na jednej, głównej korzyści produktu.
- Użyj prostego, konwersacyjnego języka.
- Zawsze dodawaj P.S. – ludzie często czytają je jako pierwsze.
- Tipy:
- David Ogilvy
Skuteczność: Mistrz długich, szczegółowych copy, pełnych faktów i danych.- Tipy:
- Twój nagłówek to 80% sukcesu – poświęć mu najwięcej czasu.
- Używaj faktów i liczb, aby zwiększyć wiarygodność.
- Pisz tak, jakbyś rozmawiał z jedną osobą.
- Tipy:
- Joe Sugarman
Skuteczność: Innowacyjne podejście do struktury tekstu, ekspert w budowaniu napięcia.- Tipy:
- Pierwszy akapit powinien być krótki i intrygujący.
- Używaj „ślizgów” – krótkich zdań lub fraz, które zachęcają do dalszego czytania.
- Opowiadaj historie, aby zaangażować czytelnika emocjonalnie.
- Tipy:
- John Caples
Skuteczność: Mistrz testowania i optymalizacji, znany z chwytliwych nagłówków.- Tipy:
- Testuj różne wersje nagłówków – to klucz do sukcesu.
- Używaj konkretnych, specyficznych twierdzeń zamiast ogólników.
- Zawsze oferuj coś za darmo.
- Tipy:
- Claude Hopkins
Skuteczność: Pionier naukowego podejścia do reklamy, skupiony na mierzalnych rezultatach.- Tipy:
- Zawsze oferuj próbkę lub demonstrację produktu.
- Używaj testimoniali i referencji od zadowolonych klientów.
- Skup się na unikalnych cechach produktu, które wyróżniają go na tle konkurencji.
- Tipy:
- Eugene Schwartz
Skuteczność: Znany z głębokiego zrozumienia psychologii rynku i koncepcji „stanów świadomości” klienta. Tipy:- Dopasuj swój przekaz do aktualnego stanu świadomości rynku.
- Skup się na pragnieniach klienta, nie na cechach produktu.
- Używaj „kolażu korzyści” – listy wszystkich możliwych korzyści z produktu.
- Jim Edwards
Skuteczność: Ekspert w tworzeniu skutecznych, konwersyjnych tekstów sprzedażowych, autor „Copywriting Secrets”.- Tipy:
- Używaj struktury „Problem-Agitate-Solve” w swoich tekstach.
- Twórz presję i poczucie pilności w swoich ofertach.
- Stosuj techniki perswazji, które zwiększają chęć zakupu.
- Tipy:
- Bartek Popiel
Skuteczność: Znany z tworzenia skutecznych kampanii sprzedażowych dla kursów online, osiągający imponujące wyniki finansowe.- Tipy:
- Skup się na strategii – to fundament skutecznej kampanii sprzedażowej.
- Testuj różne podejścia i analizuj wyniki, aby ciągle doskonalić swoje kampanie.
- Buduj listę mailingową – to kluczowy zasób w sprzedaży online.
- Tipy:
- Paweł Cisek
Skuteczność: Ekspert w tworzeniu przekonujących tekstów marketingowych, specjalizujący się w copywritingu dla twórców online i przedsiębiorców.- Tipy:
- Dostosuj swój przekaz do konkretnej grupy docelowej – twórców online, marketerów lub przedsiębiorców.
- Skup się na tym, jak Twój produkt lub usługa może pomóc klientom osiągnąć ich cele.
- Używaj języka, który motywuje do działania i podejmowania decyzji zakupowych.
- Tipy:
FAQ – najczęściej zadawane pytania o ofertę sprzedażową
Jak długa powinna być oferta sprzedażowa?
Długość zależy od produktu/usługi i kanału dystrybucji. Ogólna zasada to: tak długa, jak potrzeba, ale tak krótka, jak to możliwe. Dla prostych produktów wystarczy 300-500 słów, dla bardziej złożonych ofert może być potrzebne 1000-2000 słów lub więcej.
Czy oferta sprzedażowa powinna zawierać cenę?
To zależy od kontekstu. W niektórych przypadkach podanie ceny może odstraszyć potencjalnych klientów, zanim poznają pełną wartość oferty. W innych sytuacjach, szczególnie w B2B, brak ceny może być postrzegany jako brak transparentności. Jeśli decydujesz się na podanie ceny, przedstaw ją w kontekście wartości i korzyści.
Jak często należy aktualizować ofertę sprzedażową?
Regularnie przeglądaj i aktualizuj swoją ofertę sprzedażową, najlepiej co najmniej raz na kwartał. Dodatkowo, aktualizuj ją przy każdej znaczącej zmianie w produkcie, usłudze lub warunkach rynkowych. Monitoruj też skuteczność oferty. Jeśli widzisz, że konwersja spada, warto się temu przyjrzeć. Nic też nie stoi na przeszkodzie, by przeprowadzać testy A/B nagłówków i CTA. Jim Edwards w „Sekretach copywritingu” pisał, że po zmianie nagłówka miał 500% więcej sprzedaży.
Czym różni się oferta sprzedażowa B2B od B2C?
Oferty B2B zazwyczaj są bardziej techniczne, skupiają się na ROI i długoterminowych korzyściach biznesowych. Często są dłuższe i zawierają więcej szczegółów. Oferty B2C są zwykle krótsze, bardziej emocjonalne i skupiają się na natychmiastowych korzyściach dla indywidualnego konsumenta.
Copywriter, marketer, memiarz. Założyciel firmy DBest Content. Pierwsze samodzielne kroki w marketingu stawiał na blogu Lekcja Życia. Autor gościnny artykułów o intencji użytkownika, wyszukiwaniu słów kluczowych, i guest postingu. Od maja 2022 autor artykułów blogowych porównywarki rankomat.pl.