Bez cholesterolu nie moglibyśmy istnieć. Dlaczego? Nasze ciało zbudowane jest z komórek. Niewyobrażalnej liczby komórek. 30-latek o wadze 70 kg i wzroście 170 cm ma ich około 39 bilionów. Każda z nich otoczona jest błoną komórkową, która oddziela komórkę środowiska zewnętrznego. Dzięki niej może ona wybiórczo transportować różne substancje. Cholesterol jest zaś jednym ze związków budujących błonę komórkową. A to tylko jedna z wielu funkcji, jakie pełni w naszym organizmie. 

Skąd więc bierze się zły cholesterol? I czy toczy walkę z dobrym cholesterolem o nasze zdrowie? Za chwilę wszystko będzie jasne. 

Co to jest cholesterol?

Cholesterol to organiczny związek chemiczny zaliczany do tłuszczów, czyli lipidów. Atomy węgla, które tworzą jego cząsteczkę, ułożone są w cztery pierścienie, dlatego należy do grupy steroli. Obecność grupy hydroksylowej (zbudowanej z atomu tlenu i wodoru) pozwala natomiast zaliczyć go do alkoholi.

Cholesterol jest substancją o właściwościach hydrofobowych. Oznacza to, że nie rozpuszcza się w wodzie. Ta cecha cholesterolu decyduje o sposobie transportowania go przez krew do komórek docelowych. Ponieważ krew składa się w większości z wody, a tłuszcze z wodą się nie mieszają, potrzebne są specjalne białka umożliwiające jego transport.

Przestrzenny model cząsteczki cholesterolu

Jaką rolę odgrywa cholesterol w organizmie?

Cholesterol buduje błonę komórkową. Reguluje także jej przepuszczalność, aktywność kanałów jonowych i prawidłowe działania receptorów błonowych. Zapewnia to prawidłowy przebieg transportu różnych składników do wnętrza komórki lub na zewnątrz. 

Cholesterol jest ważnym składnikiem otoczki mielinowej, która zabezpiecza komórki nerwowe (a dokładnie ich wypustki, czyli aksony). Umożliwia to sprawne przekazywanie impulsów nerwowych i chroni komórki przed uszkodzeniami mechanicznymi. 

Rola cholesterolu nie ogranicza się wyłącznie to funkcji budulcowych. Bierze on udział w syntezie męskich i żeńskich hormonów płciowych i jest prekursorem witaminy D3, która powstaje w organizmie pod wpływem światła.

Bez cholesterolu nie byłoby możliwe prawidłowe trawienie. Powstają z niego kwasy żółciowe niezbędne w  lipidów oraz wchłanianiu witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (witamy A, D, E i K). 

Skąd się bierze cholesterol w organizmie?

Cholesterol może zostać dostarczony do organizmu wraz z pożywieniem. Jego bogatym źródłem są mięso i jego przetwory, jaja oraz nabiał. Jednak tylko 25% tej substancji pochodzi z diety. 75% cholesterolu wytwarzanego jest samodzielnie przez organizm w wątrobie, jelitach i skórze

Transport cholesterolu wewnątrz ciała

Hydrofobowy cholesterol potrzebuje pomocy w przemieszczeniu się poprzez krew do komórek docelowych. Transport ten jest możliwy dzięki wyspecjalizowanym białkom. Tworzą one z cholesterolem kompleksy białkowo-lipidowe zwane lipoproteinami. 

Lipoproteiny to kuliste struktury, których rdzeń jest hydrofobowy, a zewnętrzna warstwa hydrofilowa. Taka budowa umożliwia im przenoszenie we krwi substancji nierozpuszczalnych w wodzie. Na białkowej części lipoproteiny znajdują się charakterystyczne fragmenty rozpoznawane przez komórki docelowe. Mechanizm ten działa na zasadzie klucza i zamka. Dzięki temu cholesterol trafia do odpowiednich komórek, gdzie ma być wykorzystany. 

Białkowa część lipoprotein to apolipoproteina (apo). Obecnie wyróżnia się dziesięć różnych apolipoprotein. Są one nie tylko znakiem rozpoznawczym dla komórek docelowych. Potrafią hamować lub aktywować enzymy biorące udział w przemianach cholesterolu. 

Lipoproteiny — kompleksy do zadań specjalnych

Transport cholesterolu we krwi odbywa się dzięki lipoproteinom. Ze względu na gęstość poszczególnych kompleksów wyróżniamy pięć klas lipoprotein (określanych też frakcjami). Każda z nich wykazuje odrębne właściwości i pełni inne funkcje. Są to:

  • chylomikrony
  • lipoproteiny o bardzo małej gęstości — VLDL (ang. very low-density lipoproteins), 
  • lipoproteiny o pośredniej gęstości — IDL (ang. intermediate-density lipoproteins), 
  • lipoproteiny o małej gęstości — LDL (ang. low-density lipoproteins), 
  • lipoproteiny o dużej gęstości — HDL (ang. highdensity lipoproteins).  

Lipoproteiny różnią się nie tylko gęstością, ale także rodzajem przenoszonych lipidów i składnikiem białkowym, co zostało przedstawione w tabeli:

Rodzaj lipoproteinyGłówny składnik lipidowySkładnik białkowy
chylomikronytriglicerydyapolipoproteina B
VLDLtriglicerydyapolipoproteina B
ILDLcholesterolapolipoproteina B
LDLcholesterolapolipoproteina B
HDLcholesterolapolipoproteina A

W przemianach cholesterolu najważniejszą rolę odgrywają lipoproteiny frakcji LDL i HDL. Różnią się one nie tylko gęstością, ale też częścią białkową. Mogą dzięki temu pełnić odmienne funkcje i podlegają innym przemianom. 

O co chodzi ze złym cholesterolem i dobrym cholesterolem?

Szukając informacji o cholesterolu, można natrafić na określenie dobry i zły cholesterol. Dobry cholesterol to lipoproteiny HDL (określane też jako cholesterol HDL). Zły cholesterol to lipoproteiny LDL (cholesterol LDL).

Cholesterol jest jeden i taki sam w obu kompleksach. To budowa danego kompleksu i funkcja, którą pełni, determinuje wpływ danej lipoproteiny na nasze zdrowie. Nie chodzi więc o samą cząsteczkę cholesterolu, ale o całą lipoproteinę, która transportuje go w organizmie. 

Do czego potrzebny jest cholesterol LDL?

Cholesterol LDL jest odpowiedzialny na transport cholesterolu z wątroby do narządów i tkanek. Komórki docelowe rozpoznają LDL dzięki części białkowej lipoproteiny, która jest inna niż w przypadku HDL. Gdy lipoproteiny LDL wnikną do komórki docelowej, kompleks zostaje rozłożony przez odpowiednie enzymy. Uwolniony cholesterol włącza się w cykl przemian biochemicznych. Powstałe z apolipoproteiny aminokwasy używane są do budowy kolejnych białek. 

Jak już wcześniej zostało pokazane, cholesterol jest dla organizmu bardzo ważną substancją. Jego transport do miejsc, w których będzie wykorzystany, musi być efektywny i utrzymany na wystarczającym poziomie. W przeciwnym razie miałoby to niekorzystny wpływ na stan zdrowia. Dlaczego więc cholesterol LDL zyskał miano złego cholesterolu?

Do komórek zostaje pobrana tylko taka ilość LDL, jaka jest aktualnie potrzebna. Pozostałe lipoproteiny krążą we krwi i w tym czasie mogą ulegać niekorzystnym przemianom np. utlenianiu. To właśnie utleniona forma LDL, czyli oxLDL, jest niebezpieczna dla organizmu. 

Kiedy powstaje utleniona forma LDL?

Im dłużej lipoproteiny LDL krążą we krwi, tym ryzyko ich utlenienia do oxLDL jest większe. Do niekorzystnych przemian mogą też przyczynić się dodatkowe czynniki, takie jak:

  • wolne rodniki (pochodzące np. z dymu papierosowego czy powstające w czasie działania różnych stresorów), 
  • aminokwas homocysteina, 
  • chlor i fluor, 
  • pestycydy. 

Utleniony LDL może być też dostarczony do organizmu wraz z pożywieniem. Znajduje się on w mocno przetworzonej żywności, mleku w proszku, preparatach żelatynowych czy wielokrotnie używanym oleju.

Utleniony LDL odkłada się na ścianach tętnic, co prowadzi do powstania blaszki miażdżycowej. Jest to sytuacja niebezpieczna dla zdrowia. Prowadzi do zwężenia naczyń krwionośnych, zmniejszenia ich elastyczności, a w konsekwencji do rozwoju miażdżycy. Zmniejsza się ilość krwi przepływającej przez naczynia, co prowadzi do niedokrwienia narządów. Pęknięcie blaszki miażdżycowej może skończyć całkowitym zablokowaniem naczyń krwionośnych. Jest to przyczyną zawału serca, udaru mózgu lub niedokrwienia innych tkanek.

schemat naczynia krwionośnego z blaszką miażdżycową powstającą przy wysokim poziomie
utlenionego cholesterolu LDL we krwi

Inne czynniki sprzyjające rozwojowi miażdżycy

Cholesterol jest traktowany jako główny czynnik rozwoju miażdżycy. Jednak to nie on sam przyczynia się do rozwoju choroby, ale jego utleniona forma. Lista czynników, które mają wpływ na rozwój miażdżycy, jest długa. Znajdują się na niej:

  • wysoki poziom cholesterolu, 
  • nadwaga i otyłość,  
  • nadciśnienie tętnicze, 
  • cukrzyca, 
  • palenie tytoniu,
  • wysokie stężenie homocysteiny, 
  • przewlekły stres, 
  • niska aktywność fizyczna, 
  • niewłaściwa dieta,  
  • płeć,
  • wiek.

Po co nam cholesterol HDL?

Frakcja HDL transportuje nadmiar cholesterolu z naczyń krwionośnych do wątroby. W wątrobie zostaje następnie przekształcony w kwasy żółciowe będące jednym ze składników żółci. Szybkie usuwanie cholesterolu z krwi zmniejsza poziom LDL oraz obniża ryzyko ich utlenienia do szkodliwej. Dodatkowo lipoproteiny HDL wykazują działanie przeciwutleniające oraz przeciwzapalne, co potęguje efekt ich działania. To właśnie dlatego HDL nazywa się dobrym cholesterolem.

Aby utrzymać optymalny poziom cholesterolu we krwi, potrzebny jest zarówno cholesterol LDL, jak i HDL. Współdziałanie obu frakcji lipoprotein gwarantuje prawidłowy transport cholesterolu w obrębie organizmu. 

Skąd się bierze i czym grozi wysoki poziom cholesterolu?

Wysoki poziom cholesterolu we krwi (hipercholesterolemia) może być wynikiem sposobu odżywiania lub prowadzonego trybu życia. Normy cholesterolu mogą też zostać przekroczone z powodu przyjmowanych farmaceutyków. Taki efekt występuje przy stosowaniu leków sterydowych czy moczopędnych lub przy nadmiernym spożyciu witaminy A. W niektórych przypadkach, jak np. w hipercholesterolemii rodzinnej, przyczyną zaburzeń jest mutacja genetyczna. Choroba przekazywana jest z rodziców na dzieci i rozwija się niezależnie od stosowanej diety.

Podwyższony cholesterol prowadzi do rozwoju miażdżycy, udaru mózgu czy zawału serca. Jest więc parametrem, który należy regularnie monitorować. Określenie „wysoki poziom cholesterolu” odnosi się do cholesterolu całkowitego. Obejmuje więc wszystkie jego frakcje, które występują w naszym organizmie. Na tej podstawie nie można wyciągnąć jednak właściwych wniosków o stanie zdrowia. Badanie całkowitego cholesterolu nie dostarcza informacji o poziomie LDL i HDL. A to od proporcji tych frakcji lipoprotein zależą prawidłowe przemiany cholesterolu. Dlatego lekarze zlecają wykonanie lipidogramu, by szczegółowo sprawdzić, jak przebiega metabolizm tłuszczy w organizmie. 

Lipidogram – proste badanie pomagające określić ryzyko rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego

Lipidogram (określany też jako profil lipidowy) to badanie wykonywane na czczo z krwi żylnej. Pozwala zbadać poziom:

  • cholesterolu całkowitego (TC), 
  • cholesterolu LDL, 
  • cholesterolu HDL.  
  • triglicerdów (TG). 
Probówka do lipidogramu, czyli badania pozwalającego określić poziom cholesterolu i
triglicerydów we krwi

Wzrost poziomu cholesterolu we krwi nie jest odczuwalny dla człowieka. Objawy chorobowe pojawiają się dopiero po długim czasie. Związane są z odłożeniem na ścianach naczyń krwionośnych blaszki miażdżycowej. Ograniczenie przepływu krwi powoduje zmniejszenie tolerancji na wysiłek, a w późniejszych etapach ból i duszność.

Lipidogram nie jest drogim badaniem. Jego koszt waha się miedzy 20 a 40 zł, a wyniki otrzymuje się już następnego dnia. Badanie poziomu lipidów warto więc przeprowadzać regularnie, by wcześnie wykryć problemy i zapobiec rozwojowi chorób układu sercowo-naczyniowego. 

Jakie są normy cholesterolu całkowitego, LDL, HDL i triglicerydów?

Prawidłowy poziom cholesterolu całkowitego nie powinien przekraczać 190 mg/dl, a cholesterol LDL — 115 mg/dl. W przypadku cholesterolu HDL obowiązują dwie osobne normy. U mężczyzn frakcja HDL powinna wynosić powyżej 40 mg/dl, a u kobiet — powyżej 50 mg/dl. Norma dla triglicerydów określana jest na poziomie poniżej 150 mg/dl.

Rozważając wpływ cholesterolu na zdrowie człowieka, należy wziąć pod uwagę szereg czynników. Należą do nich wiek, płeć, styl życia, nałogi, przyjmowane leki czy choroby współistniejące. Poziom cholesterolu całkowitego i jego frakcji jest tylko jednym z elementów złożonego mechanizmu utrzymania równowagi w organizmie. 

Nie ma możliwości oceny prawidłowego funkcjonowania organizmu tylko na podstawie jednego parametru. Dlatego po analizie wyników badań populacji polskiej został przygotowany specjalny system oceny ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Uwzględnia on poziom cholesterolu, skurczowe ciśnienie tętnicze oraz palenie papierosów. Tabela Pol-SCORE przedstawia ryzyko zgonu w okresie 10 lat w zależności od poziomu poszczególnych parametrów. Można w niej sprawdzić jaki poziom cholesterolu całkowitego u danej osoby zwiększa ryzyko zgonu z powodu zawału serca lub innych chorób sercowo-naczyniowych.  

Dla 45-letniego mężczyzny z prawidłowym ciśnieniem krwi i cholesterolem całkowitym na poziomie 150 mg/dl ryzyko zgonu z powodu chorób serca wynosi 2%. Wystarczy jednak, by poziom cholesterolu u tego samego mężczyzny wzrósł do 310 mg/dl, a ryzyko wzrośnie do 5%. Jeżeli zacznie palić papierosy, prawdopodobieństwo zgonu zwiększy się do 10%. A jeżeli nałoży się na to nadciśnienie, to ryzyko śmierci będzie wynosić aż 27%. 

Jak obniżyć poziom cholesterolu?

Podwyższony cholesterol negatywnie wpływa na funkcjonowanie organizmu i przyczynia się do rozwoju wielu chorób. Gdy wyniki badań przekraczają ustalone normy, należy w pierwszej kolejności zmodyfikować dietę. Dotyczy to ograniczenia jedzenia tłustych produktów pochodzenia zwierzęcego, słodyczy, dań instant czy tzw. fast foodów i rezygnacji ze smażenia produktów. W jadłospisie powinny się natomiast znaleźć duże ilości warzyw i owoców, tłuste ryby, produkty bogate w błonnik oraz zdrowe oleje. Badania wykazują, że najlepszą dietą pomagającą obniżyć cholesterol całkowity jest dieta śródziemnomorska lub wegetariańska. 

Nie zawsze jednak zmiana sposobu żywienia wystarczy do przywrócenia prawidłowego poziomu cholesterolu. W takim wypadku należy zastosować leki z grupy statyn zalecone przez lekarza. Można także wspomagać się suplementami i preparatami ziołowymi na bazie karczocha, czosnku czy ostropestu. 

Infografika Najważniejsze fakty o cholesterolu

Podobne wpisy

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *