Tradycyjne sposoby antykoncepcji dają pewność uniknięcia niechcianej ciąży bliską 100%. Nie jest to jednak gwarancja. Zdarzają się sytuacje, podczas których stosowane metody mogą zawodzić. Jeśli doszło do stosunku płciowego bez zabezpieczenia bądź istnieje ryzyko zapłodnienia wskutek obniżonego działania tradycyjnej antykoncepcji, można skorzystać z antykoncepcji awaryjnej. Przeczytaj poniższy artykuł i poznaj najczęściej zalecane metody antykoncepcji awaryjnej.
W skrócie:
- Antykoncepcja awaryjna: pigułka „dzień po”
- Antykoncepcja awaryjna: pigułka „5 dni po”
- Antykoncepcja awaryjna: założenie miedzianej wkładki wewnątrzmacicznej.
W dziedzinie antykoncepcji i planowania rodziny poczyniono ogromne postępy, które można przypisać powszechnemu i świadomemu stosowaniu różnych systemów antykoncepcyjnych: od coraz bezpieczniejszej i łatwiejszej do opanowania doustnej antykoncepcji hormonalnej, przez prawidłowe stosowanie prezerwatyw, aż po wkładki wewnątrzmaciczne i implanty podskórne.
Jednak pomimo szerokiej dostępności środków antykoncepcyjnych, zdarzają się sytuacje, w których kobieta ma potrzebą sięgnąć po antykoncepcję awaryjną.
- z powodu mimowolnych błędów – pominięcie pigułki antykoncepcyjnej, uszkodzenie lub niewłaściwe użycie prezerwatyw)
- z powodu odbycia stosunku płciowego bez zabezpieczenia w dniach podwyższonego ryzyka (tj. w fazie owulacji, która pojawia się mniej więcej w środku regularnego cyklu trwającego 28 dni).
Antykoncepcja awaryjna: pigułka „dzień po”
Lek o nazwie handlowej Escapelle zawiera substancję czynną o nazwie lewonorgestrel. To hormon, który najprawdopodobniej zapobiega owulacji (dotąd nie zostało to jednoznacznie potwierdzone w badaniach), a zatem technicznie rzecz biorąc, nie powoduje przerwania ciąży.
Pigułkę należy przyjąć w ciągu 72 godzin od ryzykownego stosunku, przy czym maksymalną skuteczność wykazuje w ciągu 24 godzin. Mimo wszystko nadal istnieje ryzyko ciąży, zwłaszcza jeżeli do zapłodnienia doszło w trakcie owulacji. Prawdopodobieństwo zajścia w ciążę wynosi około 2,15%. Brak skuteczności wynika z faktu, że w przypadku stosunku bez zabezpieczenia, bardzo blisko okresu owulacji. Lek nie jest w stanie ani zablokować, ani opóźnić owulacji.
Antykoncepcja awaryjna: pigułka „5 dni po”
Preparat o nazwie handlowej EllaOne, oparty na octanie uliprystalu, wykazuje skuteczne działanie do 5 dni od ryzykownego stosunku płciowego.
Jak wskazała Światowa Organizacja Zdrowia, pigułka „5 dni po” nie wykazuje działania aborcyjnego, ale jest środkiem antykoncepcyjnym. W rzeczywistości mechanizm działania octanu uliprystalu polega na opóźnianiu lub nawet selektywnym hamowaniu owulacji, a tym samym zapłodnienia.
Dane farmakodynamiczne wskazują, że nawet po przyjęciu bezpośrednio przed spodziewaną owulacją, octan uliprystalu może opóźnić pęknięcie pęcherzyka. Dlatego też przyjmowany w ciągu 24 godzin od niezabezpieczonego lub nieodpowiednio zabezpieczonego stosunku płciowego jest w stanie zadziałać nawet wtedy, gdy ryzyko zajścia w ciążę jest największe, czyli na krótko przed owulacją.
Lek ma większą skuteczność i tolerancję niż starsze preparaty z lewonorgestrelem. W rzeczywistości jego skuteczność, jeśli jest prawidłowo przyjmowany, szacuje się na ponad 98%:
- przyjmowana w ciągu pierwszych 24 godzin stosunku jest trzykrotnie bardziej skuteczna niż lewonorgestrel,
- dwukrotnie większa, jeśli jest przyjmowana w ciągu pierwszych 72 godzin,
- pozostaje skuteczna do pięciu dni od ryzykownego stosunku płciowego.
Mimo potocznie stosowanego określenia „5 dni po” należy zatem przyjąć lek jak najszybciej i nie później niż 120 godzin po stosunku bez zabezpieczenia. Jest również wskazany w sytuacjach, gdy metoda antykoncepcji okazała się nieskuteczna (na przykład w przypadku pominięcia 2 lub więcej tabletek antykoncepcyjnych; jeśli doszło do odklejenia plastra; jeśli doszło do pęknięcia prezerwatywy).
Najczęściej zgłaszane działania niepożądane, takie jak bóle głowy, nudności, bóle brzucha i zawroty głowy – podobnie jak w przypadku stosowania lewonorgestrelu – zazwyczaj są łagodne i dobrze tolerowane.
Podobnie jak w przypadku lewonorgestrelu, miesiączka może wystąpić kilka dni wcześniej lub później niż zwykle. W przypadku wymiotów w ciągu pierwszych trzech godzin po zażyciu tabletki z lewonorgestelem lub octanem uliprystalu konieczne jest zażycie drugiej tabletki.
Warto zapamiętać, iż antykoncepcja awaryjna nie może stanowić jedynej metody antykoncepcji ze względu na wysoką zawartość hormonów, które podczas regularnego stosowania mogą powodować szereg działań niepożądanych.
Antykoncepcja awaryjna: miedziana wkładka wewnątrzmaciczna
Miedziana wkładka wewnątrzmaciczna to mały plastikowy wspornik owinięty miedzianym drutem (stąd popularna nazwa „spirala”), który jest wprowadzany do macicy przez małą elastyczną kaniulę, najlepiej podczas cyklu menstruacyjnego. To niehormonalna metoda antykoncepcji.
Jony miedzi uwalniane przez wkładkę wewnątrzmaciczną blokują ruch i trwałość plemników w macicy, uniemożliwiając im dotarcie do komórki jajowej i jej zapłodnienie. Spirala powoduje również lekką reakcję zapalną, która zmienia wewnętrzną wyściółkę macicy (endometrium), zapobiegając w ten sposób zagnieżdżeniu się zapłodnionej komórki jajowej. To podwójne działanie, które następuje wcześnie po włożeniu, sprawia, że system działa natychmiastowo.
Wkładka domaciczna jest najskuteczniejszym systemem spośród wszystkich metod antykoncepcji awaryjnej, a jego skuteczność, jeśli zostanie zastosowana w ciągu 4-5 dni od ryzykownego stosunku płciowego, szacuje się na około 99%.
Spirale zawierające progesteron nie są wskazane do antykoncepcji awaryjnej, ponieważ działanie antykoncepcyjne, związane z uwalnianiem progesteronu, osiągane jest po kilku dniach.
Podsumowanie
Istnieje kilka metod antykoncepcji awaryjnej o relatywnie wysokiej skuteczności, która zależy od czasu jej przyjęcia od momentu ryzykownego stosunku płciowego.
Każda z metod antykoncepcji awaryjnej wymaga bezwzględnej konsultacji z lekarzem i zgodnie z obowiązującym w Polsce prawem hormonalna terapia antykoncepcyjna wydawana jest wyłącznie z przepisu lekarza.
Należy pamiętać, iż opisane w artykule metody antykoncepcji awaryjnej nie mogą być substytutem dla regularnie stosowanych metod antykoncepcji.
